ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΓΩΓΟΥ: ΕΡΩΤΑΣ ΘΑΝΑΤΟΥ - ΑΓΑΠΗ ΒΙΡΓΙΝΙΑ ΣΠΥΡΑΤΟΥ

“…«Ντούκου ντούκου η γραφομηχανή, φαίνεται εμπνέει το ντούκου ντούκου», την πείραζε ο Νικόλας Άσιμος. Κι ας ήξερε πως κι η Κατερίνα Κροκανθρώπους αναζητούσε. Αλλά κι εκείνη τον προειδοποιούσε: «Ξέρω πως ποτέ δε σημαδεύουνε στα πόδια. Στο μυαλό είν` ο στόχος, το νου σου, ε;»
«Πρέζες υπάρχουν πολλές, αλλά η ηρωίνη σκοτώνει», της τραγουδούσε ο Παύλος Σιδηρόπουλος και η Κατερίνα έδειχνε να συμφωνεί: «Μιλάω για την ηρωίνη γιατί αποδεκάτισε τα παιδιά»…”

Συνήθως δεν θέλω να μιλώ γι` ανθρώπους σαν κι αυτούς. Τι να πει άλλωστε κανείς και να μη νιώσει άβολα με τον ίδιο του τον εαυτό; Όμως, μόλις διάβασα ένα βιβλίο γραμμένο για την Κατερίνα Γώγου που, κατά κάποιον τρόπο, ήρθε και με βρήκε μόνο του, ακριβώς λίγες μέρες μετά την έκδοσή του.
Το βιβλίο τιτλοφορείται: «Κατερίνα Γώγου: Έρωτας Θανάτου» και πρόκειται για μια διασκευή τμήματος της διατριβής της Αγάπης Βιργινίας Σπυράτου. Η συγγραφέας, αφού προσδιορίζει το χρονικό και γεωγραφικό πλαίσιο μέσα στο οποίο η Γώγου μεγάλωσε, έζησε και έδρασε, λαμβάνοντας υπ` όψην τις πολιτικές συνθήκες και τις κοινωνικές επιδράσεις, καταφέρνει να ερμηνεύσει και να φωτίσει αρκετές άγνωστες πτυχές τόσο του έργου της όσο και της ίδιας, της προσωπικότητάς της, του ψυχισμού της, της κατάληξής της.
Πέρα από τα στοιχεία που δίνονται συγκεκριμένα για τη ζωή και το έργο της Γώγου, μέσα από τη μελέτη αυτή γίνεται έκδηλο το πώς το σύστημα χρησιμοποιεί κάθε μέσο για να εξοντώσει ό,τι θεωρεί απειλή για το ίδιο, για να απομακρύνει και να ισοπεδώσει κάθε τι ασυμβίβαστο, προοδευτικό και ανθρώπινο. Δύο βασικές τακτικές φαίνονται να υπερισχύουν. Είτε προσπαθεί να σε αφομοιώσει, να σε ρίξει στα δίχτυα του καταναλωτισμού, να σε εθίσει «στο φτηνό, στο εύχρηστο και στο εφήμερο», να σ` οδηγήσει ν` ανταλλάξεις τις επαναστατικές σου ιδέες με τη μικροαστική άνεση, είτε σε περιθωριοποιεί.

Από την εισαγωγή (Γιάννης Δεληγιάννης):
«…Στα τέλη της δεκαετίας του ’60 στην πολιτική και στο πεδίο της κουλτούρας η υπέρβαση του εφικτού υπήρξε το στρατηγικό όραμα της νεολαίας…
Ο πολιτικός ριζοσπαστισμός της νεολαίας, που υπήρχε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’70, είτε συρρικνώθηκε είτε απορροφήθηκε από την κυρίαρχη ιδεολογία…
Οι άνθρωποι που δεν μπορούν να αφομοιώσουν και ν` αποδεχτούν το ιδεολογικό vertigo μιας ολόκληρης γενιάς είτε περιχαρακώνονται σε μία αξιοπρεπή μοναχικότητα είτε συνεχίζουν ένα contra tempo πολιτικό ριζοσπαστισμό κυρίως στο χώρο της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς και του αναρχισμού. Στο πεδίο της κουλτούρας η αντίσταση στο φτηνό, το χυδαίο και το εύκολο καθίσταται ένας δυσκολοδιάβατος μοναχικός δρόμος, που συχνά πολλαπλασιάζει τα εσωτερικά αδιέξοδα και κονιορτοποιεί την ψυχική ισορροπία των ανθρώπων. Ο Νικόλας Άσιμος, η Κατερίνα Γώγου, ο Παύλος Σιδηρόπουλος είναι από αυτούς που δεν μπορούν ν` απεμπολήσουν τις αξίες τους και γι` αυτό παραδέρνουν…»

Φαίνεται πως δεν υπάρχει χρυσή τομή. Αν αντισταθείς και θες να παραμείνεις πιστός στις αρχές σου, χωρίς κανέναν συμβιβασμό στην αξιοπρέπεια και τα όνειρά σου ή, ακόμα περισσότερο, να αγωνιστείς για έναν κόσμο καλύτερο για όλους, δεν υπάρχει σωτηρία. Το σύστημα αυτό θα σε καταπιεί. Θα σ` εξοντώσει.


Κοίτα πώς χάνονται οι δρόμοι μες στους ανθρώπους…
Τα περίπτερα πώς κρυώνουνε απ` τις βρεμένες εφημερίδες
Ο ουρανός πώς τρυπιέται στα καλώδια
Και το τέλος της θάλασσας από το βάρος των πλοίων
Πόσο λυπημένες είναι οι ξεχασμένες ομπρέλες
στο τελευταίο δρομολόγιο
και το λάθος εκείνου που κατέβηκε στην πιο πριν στάση
Τα αφημένα ρούχα στο καθαριστήριο
και τη ντροπή σου
ύστερα από δύο χρόνια που βρήκες λεφτά
πώς να τα ζητήσεις
Πώς τσούκου τσούκου
αργά μεθοδικά
μας αλλοιώνουνε
να καθορίζουμε τη στάση μας στη ζωή
από το στυλ της καρέκλας…

(Από τη συλλογή ΙΔΙΩΝΥΜΟ)

Απ` το βιβλίο:
«…η Γώγου ασκούσε μέσα από το έργο της δριμεία κριτική στον καπιταλισμό και σε κάθε εξουσία, ενώ η ποίησή της γίνεται εσωστρεφής μόνο στις τελευταίες της συλλογές, όπου όμως, ακόμα και τότε, το ποιητικό Εγώ είναι πέρα για πέρα πολιτικοποιημένο. Η αυτοκαταστροφή έχει άμεση σχέση με την οικονομική εξαθλίωση και τη μοναξιά ως κοινωνικά φαινόμενα. Η Γώγου αντιλαμβάνεται όλες τις διαστάσεις της ζωής ως πολιτική και αρνείται να εγκαταλείψει την οργή της ή να συμβιβαστεί. Ήταν ανένδοτη και δεν μπορούσε να υποφέρει τον πόνο και την αθλιότητα του καπιταλισμού…
…Η Γώγου δεν είχε την πολυτέλεια να περιοριστεί σε μια χιουμοριστική αντιπαράθεση με την κοινωνία. Δεν υπέφερε από πλήξη ή από μποντλερικό spleen, αλλά από την κρατική εξουσία και την αστυνομοκρατία, από το σεξισμό και την αλλοτρίωση που προκαλεί ο καταναλωτισμός, από την προδοσία των παλιών συντρόφων…
…Υπάρχουν περιπτώσεις που όσο πιο έντονη είναι η τάση να ζει κανείς και να επιθυμεί, τόσο πιο ενεργή γίνεται η δύναμη της αυτοκαταστροφής. Όσο πιο πολύ επιθυμεί κανείς την επικοινωνία με τον άλλον τόσο πιο αβάσταχτο είναι το αίσθημα της μοναξιάς και της αποξένωσης. Όσο μεγαλύτερη γίνεται η προσδοκία να υπάρχει ενεργητικά τόσο περισσότερο βασανιστική είναι η αποδοχή ότι ο θάνατος μπορεί ανά πάσα στιγμή να καθορίσει το τέλος…»

Το βιβλίο περιέχει σύντομα βιογραφικά στοιχεία, τη βιβλιογραφία της Γώγου, τις ταινίες στις οποίες πήρε μέρος και αναλύσεις σε κάποια ποιήματά της. Περιλαμβάνει επίσης ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό.
Εγώ δεν θα ταράξω με δικά μου λόγια ούτε την ίδια τη Γώγου ούτε το έργο της. Θα πω μόνο ότι γεννήθηκε την 1 Ιουνίου του 1940 και έφυγε, αφού δεν άντεξε να συμβιβαστεί μα ούτε και να παλεύει αιωνίως μόνη, στις 3 Οκτώβρη του 1993 από υπερβολική δόση αλκοόλ και χαπιών. Όποιος ενδιαφέρεται, στο βιβλίο αυτό θα βρει ίσως περισσότερα απ` όσα ψάχνει.

Το παρακάτω ποίημα είναι αυτό με το οποίο εγώ γνώρισα την πραγματική Κατερίνα Γώγου (πολύ διαφορετική απ` αυτήν που γνώριζα ως τότε στις παλιές ελληνικές ταινίες) όταν η ζωγράφος-καθηγήτρια που είχα στο γυμνάσιο μας έβαλε να το ακούσουμε σε μία συγκλονιστική απαγγελία από την ίδια τη Γώγου (δίσκος: «Στο Δρόμο» σε μουσική του Κυριάκου Σφέτσα, για την ταινία του Π. Τάσσιου «Παραγγελιά») και μετά να ζωγραφίσουμε. (Πολύ προοδευτική κίνηση κι αυτή, ε; Αναρωτιέμαι αν η κοπέλα αυτή συνέχισε να διδάσκει και για πόσο… Τους ξέφυγε, η άτιμη!)
Εννοείται ότι σ` εκείνα τα χρόνια, μία τέτοια εμπειρία ακρόασης, δεν θα μπορούσε να μην γράψει μέσα μου. Κι είναι γι`αυτό που παραθέτω το συγκεκριμένο ποίημα της Γώγου κι όχι κάποιο άλλο:

Θα ρθει καιρός που θ` αλλάξουν τα πράγματα.
Να το θυμάσαι Μαρία.
Θυμάσαι Μαρία στα διαλείμματα εκείνο το παιχνίδι
πού τρέχαμε κρατώντας τη σκυτάλη
-μη βλέπεις εμένα- μην κλαις. Εσύ είσ` η ελπίδα
Άκου θάρθει καιρός
που τα παιδιά θα διαλέγουνε γονιούς
δε θα βγαίνουν στην τύχη
Δε θα υπάρχουνε πόρτες κλειστές
με γυρμένους απ` έξω
Και τη δουλειά θα τη διαλέγουμε
Δε θα μαστε άλογα να μας κοιτάνε στα δόντια.
Οι άνθρωποι – σκέψου!- θα μιλάνε με χρώματα
κι άλλοι με νότες
Να φυλάξεις μοναχά
σε μια μεγάλη φιάλη με νερό
λέξεις κι έννοιες σαν κι αυτές
απροσάρμοστοι-καταπίεση-μοναξιά-τιμή-κέρδος-εξευτελισμός
για το μάθημα της ιστορίας.
Είναι Μαρία – δε θέλω να λέω ψέματα –
δύσκολοι καιροί.
Και θάρθουνε κι άλλοι.
Δεν ξέρω – μην περιμένεις κι από μένα πολλά –
τόσα έζησα τόσα έμαθα τόσα λέω
κι απ` όσα διάβασα ένα κρατάω καλά:
«Σημασία έχει να παραμένεις άνθρωπος».
Θα την αλλάξουμε τη ζωή!
Παρ` όλα αυτά Μαρία.


Από την ποιητική συλλογή της Κατερίνας Γώγου: ΙΔΙΩΝΥΜΟ
(Εκδόσεις Καστανιώτη)

Το βιβλίο της ΑΓΑΠΗΣ ΒΙΡΓΙΝΙΑΣ ΣΠΥΡΑΤΟΥ: «ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΓΩΓΟΥ: ΕΡΩΤΑΣ ΘΑΝΑΤΟΥ»
Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΒΙΒΛΙΟΠΕΛΑΓΟΣ.