ΜΙΛΑΝ ΚΟΥΝΤΕΡΑ - "ΑΓΝΟΙΑ"

«…Στα αρχαία ελληνικά η επιστροφή λέγεται “Νόστος”. Άλγος σημαίνει πόνος. Νοσταλγία είναι λοιπόν ο πόνος που προκαλεί σε κάποιον η ανικανοποίητη λαχτάρα της επιστροφής…»

Πάντα θεωρούσα τη νοσταλγία ως ένα από τα πιο άσχημα συναισθήματα. Ψυχοφθόρο και μάταιο, εμπόδιο στο να προχωρήσει κάποιος παρακάτω, χάσιμο χρόνου απ` την ίδια τη Ζωή.

«…Στα είκοσι χρόνια που έλειπε ο Οδυσσέας, οι Ιθακήσιοι θυμόντουσαν πολλά από αυτόν, αλλά δεν τον νοσταλγούσαν. Ενώ ο Οδυσσέας υπέφερε από νοσταλγία και δεν θυμόταν σχεδόν τίποτα…
…Όσο πιο έντονη είναι η νοσταλγία τόσο πιο πολύ αδειάζει από αναμνήσεις…Γιατί η νοσταλγία δεν εντείνει τη δραστηριότητα της μνήμης, δεν ξυπνά αναμνήσεις, αλλά αρκείται στον εαυτό της, στη δική της συγκίνηση, έτσι όπως είναι εντελώς απορροφημένη από τον δικό της αποκλειστικά πόνο…»

Κάπως έτσι κάνει τη διάκριση ο Μίλαν Κούντερα ανάμεσα στη νοσταλγία και τη μνήμη στο βιβλίο του «Η ΑΓΝΟΙΑ» κι αυτό είναι ένα μόνο από τα θέματα που πραγματεύεται.

Επιβεβαιώνει κι εδώ, γι` ακόμη μια φορά, πόσο καλός γνώστης είναι της ψυχολογίας των ανθρώπων, πόσο έντεχνα μπορεί και αναλύει πράξεις και χαρακτήρες, απλοποιεί καταστάσεις, δείχνει το διττό τους, διαχωρίζει το φαίνεσθαι από το είναι και αποκαλύπτει την αλήθεια καταρρίπτοντας στερεότυπα που θεωρούνται αυτονόητα και δεδομένα, όπως η επιθυμία να είσαι στην πατρίδα σου ή στο σπίτι σου ή με τους συγγενείς και τους συμπατριώτες σου.

«…Πάντα θεωρούσε αυτονόητο ότι η αυτοεξορία της είναι δυστυχία. Μήπως όμως, αναρωτιέται τη στιγμή αυτή, πρόκειται μάλλον για ψευδαίσθηση δυστυχίας, μια ψευδαίσθηση που την υποβάλλει ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνονται τον εξόριστο όλοι οι άλλοι; Μήπως διάβαζε τη ζωή της με βάση τις οδηγίες χρήσεως που της έβαλαν στα χέρια οι άλλοι;…»

Πόσο ευμετάβλητα είναι τόσα πράγματα που προς στιγμήν φαίνονται σταθερά και αιώνια. Πώς μες στο χρόνο, ανατρέπονται δεδομένα, πολιτικά συστήματα, καθεστώτα, ζωές. Άνθρωποι ξεριζώνονται απ` τον τόπο τους, τα πράγματα αλλάζουν, επιχειρούν να επιστρέψουν για να συνειδητοποιήσουν στη συνέχεια πως η επιστροφή αυτή είναι σε κάτι ξένο, άγνωστο και άσχετο με ό,τι έχουν γίνει αυτοί στην πορεία και με ό,τι πραγματικά θέλουν.

«…Δε θα καταλάβουμε τίποτα από την ανθρώπινη ζωή αν επιμένουμε να παρακάμπτουμε το πρώτο από όλα τα αυτονόητα: μια πραγματικότητα έτσι όπως ήταν τότε που ήταν, δεν είναι πια. Αδύνατον να ανασυσταθεί..»

Πρόκειται για ένα συγκινητικό μυθιστόρημα-δοκίμιο για την αυτοεξορία, τη νοσταλγία, την επιστροφή, την απογοήτευση και προπάντων, την «Άγνοια». Την ηλικία της άγνοιας. Εκείνη τη χρονική στιγμή που δεν είσαι πια παιδί (τουλάχιστον για τους άλλους) και όλοι και όλα σε πιέζουνε να πάρεις αποφάσεις. Αποφάσεις για την προσωπική σου ζωή, για την επαγγελματική, για το μέλλον. Αποφάσεις που ΑΝΑΓΚΑΖΕΣΑΙ να πάρεις – ενώ στην πραγματικότητα δεν ξέρεις – και που είναι καταλυτικές, αμετάκλητες, καθοριστικές για την υπόλοιπη ζωή σου. Μπορεί να την απογειώσουνε, μπορεί και να την καταστρέψουν. Λάθη που διαπράττονται στη βάση μιας «αδικίας». Παγίδες που μες στην άγνοιά μας, παρασυρμένοι κι από τις γύρω μας φωνές, στήνουμε οι ίδιοι στον εαυτό μας, υπονομεύοντας όλη μας τη ζωή.

«…Παντρεύτηκα πολύ νέα, μόνο και μόνο για να ξεφύγω απ` τη μητέρα μου. Αλλά ακριβώς γι` αυτό ήταν βεβιασμένη απόφαση και όχι πραγματικά ελεύθερη…Εκείνη ακριβώς τη στιγμή διέπραξα κάποιο σφάλμα που είναι δύσκολο να το προσδιορίσω, να το συλλάβω, που ήταν όμως το σημείο εκκίνησης όλης μου της ζωής και που δεν κατάφερα ποτέ να το επανορθώσω…
…Σ` εκείνη την ηλικία παντρεύεται κανείς, κάνει το πρώτο του παιδί, διαλέγει το επάγγελμά του. Κάποια μέρα θα μάθει και θα καταλάβει πολλά, θα είναι όμως πολύ αργά γιατί η ζωή ολόκληρη θα έχει αποφασιστεί μια εποχή που δεν ήξερε τίποτα…»

Και μέσα σ` όλα αυτά, ο πόθος για τον Έρωτα. Έναν έρωτα πηγαίο, αυθόρμητο, σωματικό, απαλλαγμένο από ευγνωμοσύνη, υποχρέωση, εξάρτηση.

«…Η ευγνωμοσύνη δεν είναι τάχα μια άλλη ονομασία για την αδυναμία, για την εξάρτηση; Τώρα λαχταρά έναν έρωτα χωρίς καθόλου ευγνωμοσύνη!...
…και αισθάνεται να ανεβαίνει στο κορμί της ένας πόθος, ο αδάμαστος πόθος να έχει εραστή. Όχι για να μπαλωθεί η ζωή της έτσι όπως έγινε. Αλλά για να συγκλονιστεί εκ βάθρων. Για να έχει επιτέλους το δικό της πεπρωμένο…»

«…Αυτός κοιτούσε συνέχεια το αιδοίο της, αυτό το ελάχιστο μέρος που με θαυμαστή οικονομία χώρου εξασφαλίζει τέσσερις υπέρτατες λειτουργίες: διέγερση, συνουσία, γέννηση, ούρηση…»


Ε!...Τι να πω άλλο; Κούντερα!...


[Η "Άγνοια" του Μίλαν Κούντερα κυκλοφορεί
σε μετάφραση του Γιάννη Η. Χάρη
από τις εκδόσεις ΕΣΤΙΑ.]