JOSE SARAMAGO - Ένας Μεγάλος Άνθρωπος

Ένας Μεγάλος Άνθρωπος.
Ένας Μεγάλος Λογοτέχνης.
Βρίσκει πως η λέξη «Πολίτης» είναι μια πολύ όμορφη λέξη.
Κι εμείς είχαμε την ευτυχία να τον συναντήσουμε από κοντά, να τον ακούσουμε, να του μιλήσουμε, να του σφίξουμε το χέρι και να τον χειροκροτήσουμε.

Είχε λόγο σαφή, πυκνό και ουσιαστικό, ευθύ, σκληρό κι ακριβοδίκαιο για όσους χειρίζονται τα πράγματα, αλλά και για τους υπόλοιπους που τα στηρίζουμε ή τα δεχόμαστε.
Κι ωστόσο, ήταν ο πιο γλυκός, ζεστός και τρυφερός άνθρωπος που έχω γνωρίσει.
Με διαύγεια αξιοθαύμαστη και με σαφή εικόνα για ό,τι ζούμε, νομίζω πως αποτελεί ζωντανό παράδειγμα-απόδειξη ότι ακόμα κι ο χρόνος μπορεί να νικηθεί.
Δεν ήταν μια απλή ακρόαση.
Ήταν πραγματικό σεμινάριο. Κοινωνιολογίας, Πολιτικής, Θρησκείας, Πολιτισμού.
Εκείνος απαντούσε στις ερωτήσεις των δημοσιογράφων, μιλούσε, ακούραστος μέχρι το τέλος κι εμείς είχαμε εξαντληθεί απ` τη συγκέντρωση που έπρεπε να έχουμε, προκειμένου να μη χάσουμε το νόημα, να μην αφήσουμε τίποτα να πέσει κάτω. Θέλαμε να τ` απορροφήσουμε όλα! Κι αν γράφω τώρα είναι γιατί θέλω να τιμήσω, έστω έτσι, τόσο λίγο, αυτόν που μας τίμησε με την παρουσία του στη χώρα μας και μας τιμάει συνεχώς με τα βιβλία του και τα λεγόμενά του. Να τιμήσω αυτόν τον Άνθρωπο, τον Μεγάλο σε όλα, εκτός από την ηλικία.
Θα `θελα να σας τα μεταφέρω όλα, όπως ακριβώς τα είπε, αλλά είναι αδύνατον. Θα κάνω όμως ό,τι μπορώ.

Ξεκινώντας από τον λόγο για τον οποίο βρέθηκε στην Πάτρα, την παρουσίαση του παραμυθιού του, «Το μεγαλύτερο λουλούδι του κόσμου», δεν αμέλησε να επισημάνει τη συνεισφορά των υπόλοιπων συντελεστών στην ολοκλήρωση του βιβλίου του, κυρίως της μεταφράστριας Αθηνάς Ψυλλιά και του εικονογράφου Ζουάο Καετάνο. Ειδικά για την προσφορά των μεταφραστών είπε χαρακτηριστικά πως κάθε συγγραφέας γράφει για τη χώρα του, αυτός όμως που κάνει ένα έργο παγκόσμιο είναι ο μεταφραστής.
Τόνισε επίσης, πως μάλλον θα είναι καλύτερα τα παραμύθια για παιδιά να τα φτιάχνουν και να τα διηγούνται τα ίδια τα παιδιά μεταξύ τους γιατί, ουσιαστικά, οι μεγάλοι δεν μπορούν να ξέρουν πια τι είναι τα παιδιά, και πρότεινε να γίνει υποχρεωτικό το ανάγνωσμα των παραμυθιών απ` τους ενήλικες, μήπως και τελικά γνωρίσουν αυτό που χρόνια διδάσκουν.

Γρήγορα η συνέντευξη ξέφυγε απ` τη Λογοτεχνία και προεκτάθηκε σε άλλους τομείς και θεσμούς της κοινωνίας μας.
Απαντώντας σε ερωτήσεις σχετικά με τον «αθεϊσμό» του και τη θρησκεία γενικότερα, είπε καταρχήν: «Για να φτιαχτεί ένας αθεϊσμός σαν τον δικό μου χρειάζεται ένας υψηλός βαθμός θρησκευτικότητας.»
Κάνοντας μια ετυμολογική ανάλυση της λέξης «θρησκεία» είπε ότι «αυτή σημαίνει την “ενότητα”, αλλά ουδέποτε οι θρησκείες στην ιστορία της ανθρωπότητας ένωσαν τους λαούς. Αντίθετα, υπήρξαν πάντα αφορμή για πολέμους. Πάντα χώριζαν. Αν όλοι ήμασταν άθεοι δεν θα υπήρχαν προβλήματα μεταξύ των λαών.
Αν υπάρχει Θεός, υπάρχει μόνο ένας Θεός κι επομένως θα πρέπει να εξοντώσουμε ο ένας τον άλλον για κάποια βιβλία από τα οποία δεν καταλαβαίνουμε τίποτα και για κάποια που δεν έχουν πια εφαρμογή στη σημερινή ζωή μας. Κι όμως θεωρούνται ιερά.
Οι άνθρωποι έχουν την τάση να φτιάχνουν ολόκληρα δημιουργήματα τα οποία στηρίζονται σε ψέματα, να τα πιστεύουν και στο τέλος να τα μετατρέπουν σε αληθινά.»
Υπενθύμισε ότι «Εμείς είμαστε τυχεροί. Τρώμε τρεις φορές την ημέρα, ντυνόμαστε σύμφωνα με τη μόδα κλπ, αλλά υπάρχουν άνθρωποι που γεννιούνται και περνούν όλη τους τη ζωή μέσα στην Αποκάλυψη, χωρίς καν να το μάθουν ποτέ.»
Και κατέληξε λέγοντας: « Εγώ δεν χρειάζομαι ένα Θεό. Έχω την συνείδησή μου, τις κρίσεις των άλλων για μένα κι αυτό καθορίζει περισσότερο αυτό που είμαι και το πώς πορεύομαι στη ζωή.»

Όσον αφορά στο δημοκρατικό πολίτευμα, είπε ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει: «Δεν είναι Δημοκρατία όταν το σύστημα ζητεί, απαιτεί, παρακαλεί από τους πολίτες ένα και μόνο πράγμα. Την ψήφο τους. Κι έχουμε ως αποτέλεσμα ο πολίτης –Πολίτης είναι μία πάρα πολύ ωραία λέξη- να μην μπορεί να κάνει τίποτ` άλλο, από το να βγάλει μια κυβέρνηση και να βάλει μία άλλη στη θέση της. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως θ` αλλάξει και κάτι. Μας χειρίζονται οι προεκλογικές καμπάνιες, μας χειρίζονται τα ΜΜΕ και τελικά οι κοινωνίες μας οδηγούνται σε απάθεια και σε αδιαφορία. Και είναι ένοχες γι` αυτό. Μας συμβαίνει, λοιπόν, κάτι τρομερό. Είμαστε ταυτόχρονα θύματα, συνένοχοι και ένοχοι. Κι αν δεν μπορούμε ν` αποφύγουμε να είμαστε θύματα, ας προσπαθήσουμε τουλάχιστον να μην είμαστε συνένοχοι ή θύτες.
Θα `πρεπε να μπορούμε να δώσουμε στα παιδιά μια κοινωνία έντιμη, ηθική και ανθρώπινη, αλλά αυτοί που κυβερνούν δεν είναι ούτε έντιμοι, ούτε ηθικοί και, πολύ φοβάμαι, ούτε καν ανθρώπινοι.»
Για το τελευταίο του βιβλίο «Περί Φωτίσεως», είπε ότι μ` αυτό δεν θέλει να στηρίξει την λευκή ψήφο, αλλά προτείνει μια επανάσταση χωρίς αίμα και βόμβες. Ότι είναι και η λευκή ψήφος μία άποψη. Η άποψη ότι: «Μου προτείνετε κάποια πράγματα κι εγώ ΔΕΝ τα θέλω!»

Σε ερώτηση για την ΕΕ κι για τον υποτιθέμενο «κοινό ευρωπαϊκό πολιτισμό» είπε ότι κάτι τέτοιο δεν υπάρχει. Για παράδειγμα, η γερμανική κουζίνα δεν του αρέσει καθόλου, αντίθετα, η ελληνική του αρέσει πάρα πολύ. «Να είστε Έλληνες και να μη σας νοιάζει η ΕΕ. Αν στηρίζεστε στους άλλους μπορεί και ν` αποτύχετε. Ο μόνος τρόπος να πετύχετε είναι να είστε Έλληνες, να στηρίζεστε στις δικές σας δυνάμεις. Και τότε, ακόμα κι αν αποτύχετε θα είστε εσείς οι μόνοι υπεύθυνοι.»

Τόνισε ιδιαίτερα ότι πρέπει να στεκόμαστε με κριτικό πνεύμα απέναντι σε ό,τι γίνεται, σε ό,τι μας λεν και ό,τι μας προβάλλουν. Δεν αρκεί να βλέπουμε τα πράγματα, πρέπει να μάθουμε να βλέπουμε ΠΙΣΩ από αυτά. Να μάθουμε να διακρίνουμε τις προθέσεις. Να μην πιστεύουμε σε ό,τι μας δείχνουν, αλλά στα ίδια τα γεγονότα. «Οι πολιτικοί υπόσχονται πολλά. Εύκολα υπόσχεται κανείς. Αλλά στο να τα τηρήσουν;…»

Μετά απ` όλ` αυτά, εύκολα γίνεται κατανοητή και η απάντησή του στον χαρακτηρισμό που του αποδίδεται ως «πεσιμιστή» κι «απαισιόδοξο». Είπε λοιπόν, γι` ακόμη μια φορά, πως δεν είναι απαισιόδοξος, αλλά ένας αισιόδοξος καλά ενημερωμένος. Και πως έτσι πρέπει να είμαστε γιατί ένας αισιόδοξος μη καλά ενημερωμένος είναι ηλίθιος. «Οι πληροφορίες που δεχόμαστε απ` όσα συμβαίνουν γύρω μας είναι απαισιόδοξες. Δεν μπορούμε επομένως, παρά να είμαστε “πεσιμιστές” στη Λογική, αλλά αισιόδοξοι στη Θέληση. Μόνο έτσι θ` αλλάξει κάτι.»

…Δεν ξέρω αν η εικόνα που σχηματίσατε από τα παραπάνω είναι τελικά πως ο κ. Ζοζέ Σαραμάγκου είναι απαισιόδοξος, εμένα πάντως, μου άναψε ένα φως, με γέμισε με ενέργεια και μ` αυτή την θέληση που λέει πως πρέπει να έχουμε! Αυτός ο ίδιος. Η παρουσία του, η στάση του απέναντι στη Ζωή. Ο Άνθρωπος Σαραμάγκου. Όχι μόνο ο Λογοτέχνης.
Επίσης, δεν ξέρω αν και πόσο κοντά μπόρεσα να σας φέρω σ` αυτήν την εμπειρία. Τα σχόλια και τα συμπεράσματα, δικά σας. Εγώ έχω βγάλει τα δικά μου κι εδώ θα αρκεστώ στο να τα συνοψίσω σε μία μόνο, εύλογη νομίζω, απορία: Πώς γίνεται να υπάρχουν ταυτόχρονα αυτός ο Άνθρωπος και όλοι οι άλλοι! Πείτε μου, ποιο σχολείο, πόσα έτη σπουδών και μελέτης μπορούν να αντικαταστήσουν ένα δίωρο μαζί του!...


23/12/2006
Γκουντούλα Φένια